سل( توبرکلوزیس)یا T.B:
سل یک بیماری عفونی است که توسط باکتری بنام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود که این عامل بیماریزا نوع
انسانی میباشد وانواع دیگرآن میتوانند درحیوانات ایجاد بیماری نمایند. سل میتواند تقریبا" تمام اعضای بدن را مبتلا سازد
ولی شایعترین شکل بیماری سل ریوی است که راه انتقال آن تنفسی می باشد. باسیل سل پس از ورود به ریه و ایجاد
ضایعه اولیه می تواند از طریق جریان خون ،عروق لنفاوی و برونش ها و یا به علت مجاورت اعضا بطور مستقیم به سایر
قسمت های بدن منتشر شود و سل خارج ریوی را ایجاد کند که شامل گرفتاری:غددلنفاوی ،استخوانها و مفاصل
،مجاری ادراری،دستگاه تناسلی و روده ها می باشد.
عفونت سلی وبیماری سل:
عفونت سلی(یا آلودگی به میکرب سل ):زمانی اتفاق می افتد که فرد باسیل سل رادربدنش دارد اما تعداد باکتریها کم بوده ودرحالت خفته قرار دارند دراین حالت باکتریهای خفته تحت کنترل سیستم دفاعی بدن بوده وباعث بیماری نمیشوند
بیماری سل :حالتی است که در آن یک یا چند ارگان بدن بیمار شده وابتلاءخودرابابروز علائم ونشانه ها ی بالینی نشان
می دهند .این امر به دلیل آن است که باسیلها ی سل موجود دربدن شروع به تکثیر وزیادشدن نموده وتعدادشان به حدی
می رسد که بردفاع بدن غلبه میکنند
منابع عفونت : مهمترینمنبع عفونت،یک بیمارمبتلابه سل ریوی است که سرفه می کند ومعمولاًدارای گستره خلط مثبت است
خطر عفونت به چه عواملی بستگی دارد:خطر عفونت سلی در هر فرد به دو عامل بستی دارد 1- میزان مواجههفردبا ذرات عفونی 2- حساسیت فرد نسبت به عفونت
علائم بیماری:
شایعترین علامت ابتلا به ییماری سل ريوي سرفه پایدار به مدت دو هفته یا بیشتر می باشد که معمولاًبا خلط و گاهی همراه با خلط خونی می باشد و ممکن است همراه علائمی از جمله تنگی نفس ودرد قفسه سینه نیز باشد .علائم عمومی و مشترک در بیماری سل عبارتند از : تب ،کاهش وزن ،کاهش اشتهاء ،بیحالی ،تعریق شبانه،خستگی زودرس و ضعف عمومی . علائم سل خارج ریوی به عضومبتلا بستگی دارد .مثلاً نازائی در سل دستگاه تناسلی ،درد وتورم مفاصل در سل مفصلی وتغییرشکل استخوانها در سل استخوانی و.......
راه انتقال:
سل ریوی معمولاًتوسط افرادی که مبتلا به سل ریوی هستند به افراد سالم انتقال پیدا می کند بیمار مبتلا به سل ريوي اسمیر مثبت از طریق سرفه یا عطسه قطرات ریزحاوی میکروب را درهوا پخش می کنند که این قطرات ریزبه ریه شخص سالمی که هوای آلوده را استنشاق می کند راه یافته وپس از استقرارو تکثیرایجادعفونت می نماید.سل خارج ریوی بندرت به افراددیگرانتقال پیدامی کند
تشخیص بیماری:
برای تشخیصسل ریوی از فرد مشکوک به سل تعداد سه نمونه خلط در فاصله 2تا3 روزجمع آوری ومورد آزمایش میکروسکوپی قرار می گیرد در تشخیص سل خارج ریوی بسته به عضو گرفتار،بهکمک آزمایشات باکتری شناسی ،رادیولوژیک ،بافت شناسی وسایر روشهای تکمیلی دیگر توسط پزشک معالج تشخیص داده می شود
سیرطبیعی درمان سل : درصورت عدم درمان ضدسل ،پس از گذشت (5)پنج سال از بیماری 50/بیماران مبتلا به سل ریوی فوت می کنند .25/آنها بدلیل برخورداری از یک دفاع ایمنی قوی خودبخود بهبود پیدا می کنند .و25/ آنها مبتلا به سل مزمن عفونت زا باقی خواهند ماند
درمان سل : اساس درمان بیماری سل را درمان داروئی تشکیل می دهد در اکثرموارد خطر سرایت بیماری پس از دو هفته از آغازدرمان موثراز بین رفته وبا تکمیل دوره درمان ،منبع عفونت در جامعه حذف خواهد شددرحال حاضر دروهاياصلي ضد سل كه كاربرد اساسي دردرمان وكنترل بيماري دارند عبارتند ازپنج دارو به اسامی . ايزونيازيد (H )ريفامپيسين(R )پيرازيناميد(Z) اتامبوتول(E) استرپتومايسين(S )
شكل دارويي و مقدار تجويز روزانه داروهاي خط اول سل
|
نام دارو
|
مقدار روزانه به Mg/Kg
|
|
ايزونيازيد(H )
|
(6-4)5
|
|
ريفامپيسين(R )
|
(12-8)10
|
|
پيرازيناميد(Z)
|
(30-20)25
|
|
اتامبوتول(E)
|
(20-15)15
|
|
استرپتومايسين(S )
|
18-12)15
|
دوره درمان سل طولانی است در این مدت داشتن صبروحوصله وامید به بهبودی کامل ضروری است
برنامه درمان سل بایدزیر نظرپرسنل بهداشتی درمانی اجرا شود که بنام برنامه کوتاه مدت تحت نظارت مستقیم یا Directly.observed.Tretment.short.course=(DotS) خوانده می شود دربرنامه DOTS بيماران جديد تحت درمان با رژيم كوتاه مدت شش ماهه(گروه 1 درمانی) قرار مي گيرند كه اين رژيم درماني مشتمل بر دو مرحله است
مرحله اول ( مرحله حمله اي) : اين مرحله به مدت دو ماه با چهار داروي ( ايزونيازيد،ريفامپيسين،پيرازيناميد، اتامبوتول ) به طور روزانه و تحت نظارت مستقيم يك نفر از كاركنان بهداشتي ويا فردي آموزش ديده و مطمئن انجام
مي گيرد در اين مرحله اكثر باسيل ها كشته مي شوند
مرحله دوم ( مرحله نگهدارنده): كه به مدت چهار ماه با دو داروي (ايزونيازيد وريفامپيسين) بطور روزانه ادامه مي يابد و مراجعات در اين مرحله بطور هفتگي انجام مي پزيرد در اين مرحله باكتريهاي باقيمانده وباكتريهاي فاز نهفته نابود خواهند شد
|
بيماران گروه يك
|
بيماران جديد با :اسمير مثبت ،اسمير منفي و خارج ريوي
|
|
بيماران گروه دو
|
شامل موارد عود ، موارد شكست درمان و ساير
|
گروه 2 درمانی:به مدت 2ماه با ایزونیازید ،ریفامپین ،پیرازینامید ،اتامبوتول واسترپتومایسین وسپس یکماه با ایزونیازید ،ریفامپین ،پیرازینامید واتامبوتول ودوره نگهدارنده به مدت پنج ماه با ایزونیازید،ریفامپینواتامبوتول تحتدرمان قرار
می گیرند
چرا Dots؟ مطالعاتانجام شده در مناطق مختلف جهان حاکی از آن است که با اجرای Dotsمیزان دست یابی به موفقیت درمانی معادل95/تا90/ وحتی بیشتراست وطبق این مطالعات در کشورهای پیشرفته ونزد بیماران تحصیل کرده وآگاه حداقل 30/ بیماران به علت احساس بهبودی .درمان خود را بطور کامل وتاپایان دامه نداده اند وبعداز مدتی داروهای خودرا قطع کرده اند در حالی که با اجرای درمان نظارت شده زیر نظر افراد آموزش دیده وروش درمان استاندارد استفاده می شود که میزان موفقیت درمان را به حد کمال می رساند درحالی که بدون آن موفقیت درمان به کمتر از 70/خواهدرسیدکه این امرمنجربه ادامه انتقال بیماری در جامعه وافزایش موارد سل مقاوم به درمان می شود
مقاومت دارويي : مقاومت در برابر داروهاي ضد سل به سه نوع تقسيم مي شود
1- مقاومت ذاتي . يعني ميكروب بدون سابقه تماس با داروي مورد نظر در برابرآن مقاوم است
2- مقاومت اكتسابي : عبارت است از پيدايش مقاومت به دنبال مصرف داروي مورد نظر اين حالت عمدتاًبه علت موتاسيون به وجود مي آيد و عامل اصلي آن استفاده نادرست ،ناكافي و نامنظم داروهاي ضد سل است كه مسبب آن يا پزشك معالج يا بي توجهي بيمار در مصرف داروها مي باشد
3- مقاومت اوليه : اگر فردي مبتلابه سل با مقاومت ثانويه يا اكتسابي ديگران را آلوده سازد افراد آلوده شده اخير بدون سابقه قبلي درمان گرفتار سل مقاوم به درمان مي شوند كه به آن مقاومت اوليه مي گويند
مقاومت به چند دارو (MDR): طبق تعاريف سازمان جهاني بهداشتMDR عبارت است از مقاومت همزمان ميكروب سل به حداقل دو داروي ايزونيازيد وريفامپسين . هرچند كه اين ميكروب ممكن است همزمان بهداروهاي ديگر سل نيزمقاوم باشد .درمان بیماران مقاوم به درمانفرایندی بسیار دشوار .پرهزینه وزمان بر است درمان باید حداقل 18ماه پس از منفی شدن کشت خلط بیمار ادامه یابد
|
( رژیم درمانی استاندارد اصلی مورد استفاده جهت بیماران مقاوم به درمان در کشور ایران عبارتند از افلوکساسین +آمیکاسین+سکلوسرین +پروتیونامید +پیرازینامید +اتامبوتول )
|
پيدايش سل مقاوم به درمان (MDR)نشانه اي از كنترل ناموفق سل در جامعه است
پیشگیری:بهترین اقدام اساسی برای پیشگیری از گسترش بیماری سلدرمان بیماران مسلول می باشد.بنابراین این درمانرایگان در اختیار بیماران مبتلابه سل قرار می گیرد .ضمناً از تجمع افراد خصوصاً افراد پیروضعیف وخردسال در اطرافبیماران مسلول جلوگیری شود.محل زندگی بیمار مسلول باید دارای نور وتهویه کافی باشد
سل قابل درمان است.حیات بیماربستگی به سعی وتلاش اطرافیانش دارد
معیارهای تشخیص سل در کودکان :
- سابقه تماس بایک فرد مبتلا به سل ریوی اسمیر خلط مثبت (به خصوص اگر فرد مبتلا از افرادخانواده کودک باشد)
- مشاهده تصاویر غیر طبیعی دررادیوگرافی ریه
- تست توبرکولین مثبت( درکودکان با سابقه تلقیح واکسن BCG با اندوراسیون بیش از 10میلیمتر ودر کودکان باسابقه تلقیح BCGبااندوراسیون بیش از 15میلیمتر مثبت تلقی می شود
- وجود علائم بالینی منطبق با سل (عدم افزایش وزن یا کاهش وزن به همراه بی اشتهایی ،تب ،تعریق وگاه سرفه مزمن بیش از دو هفته
- مثبت بودن نتایج آزمایش میکروب شناسی (درصورت فراهم آمدن سه داده از پنج معیار .کودک را با تشخیص سل باید تحت درمان داروئی قرار داد
توجه : نتایج مثبت آزمایش میکروب شناسی به تنهایی جهت تشخیص وشروع درمان ضد سل کافی است
مرکز بهداشت شهرستان ایلام
واحد پیشگیری ومبارزه با بیماریهاخردادماه 1391