اعتیاد بلای قرن
افزايش سرسام آور مصرف مواد مخدر در جهان و قاچاق روز افزون اين مواد پيامدهاي وحشتناکي خواهد داشت که مستقيما نسل جوان و بشريت را تهديد مي کند. گسترش شبکه قاچاق بين المللي و دام اعتياد، ميليون ها جوان را به فساد و کام مرگ مي کشاند و سوداگران مرگ را به ثروت و قدرت مي رساند. اعتياد يک مسئله بزرگ بهداشتي و بلايي اجتماعي و داراي جنبه هاي متعدد اقتصادي، سياسي، فرهنگي، رواني، اخلاقي و حقوقي است. از اين رو آگاهي خانواده ها درباره سرانجام نکبت بار اعتياد در پيشگيري و مهار آن کمکي موثر به شمار مي آيد.اين بلاي خانمان سوز قدرت تفکر، خلاقيت، کوشش و سازندگي را از انسان به ويژه جوانان سلب مي کند و آن ها را در معرض انواع کارهاي خلاف در اجتماع و خانواده قرار مي دهد.اعتياد را در حقيقت بايد بلاي قرن بيستم و بيست ويکم دانست، بلائي که به خاطر افزايش سرطان گونه آن در ميان جوامع بشري و شکستن مرزهاي سني و محدوده هاي خانوادگي و اجتماعي به سرعت از تمام اقشار اجتماع قرباني گرفته و مي گيرد. با تمام سهولتي که در گرفتار شدن به دام اعتياد متصور است خلاص شدن از بند آن صدها برابر دشوارتر و به اعتقاد بعضي ها ناممکن است. ولي امروز متخصصان، پزشکان، روانشناسان و درمانگران بسياري در سراسر جهان در تلاش براي باز کردن بندهاي اعتياد از جسم و فکر و روح معتادان هستند و راه ها و روش هاي متعددي ابداع کرده اند، ولي پيچيدگي اين پديده و گستردگي آثار آن در جسم و ذهن معتاد بر دشواریهای درمان افزوده است. واقعيت اين است که مصرف مواد مخدر و گرفتارشدن افراد پير و جوان و نوجوان و زن و مرد کشور در دام اعتياد مسئله اي عادي و معمولي شده و هيچ ايراني نيست که در نزديکي خود با اين بحران حاد اجتماعي روبرو نباشد. سئوالي که در اين ميان به ذهن هر کسي خطور مي کند اضافه بر پرسش جدي درباره چگونگي ورود اين هجم بسيار زياد مواد مخدر به کشور، اين است که چرا هيچ کس در پي يافتن دليل اصلي مصرف اين مقدار مواد در کشور نيست و اينکه چرا اين تعداد از ايرانيان دلبسته مواد تخديري شده اند. به نظر مي رسد براي مبارزه و مقابله جدي با مسئله مواد مخدر بايد با استفاده از تجربيات ديگر کشورها و به کارگيري نظريات روانشناسان و جامعه شناسان در کنار برنامه هاي سخت افزاري مانند برخورد و زندان بايد ريشه ها و علل اين بحران خطرناک و بنيان کن را که در حال نابودي سرمايه هاي کشور است، پيش از آنکه به مرحله غير قابل برگشت برسد را شناسايي کرد و از بين برد.اگر چه همين حالا و با شرايط موجود هم برخي کارشناسان بر اين باورند که بحران اعتياد جامعه ايراني به وضعيت غير قابل برگشت رسيده است و در اين باره معتقدند مسئولان يا نمي خواهند اين موضوع را باور کنند يا از بيان آن واهمه دارند.
مساله اعتياد در ايلام، حلقه اي است از كلاف سردرگم، به هم ريخته و نامتعادل جامعه ايلام. در زمينه اعتياد، اولانمي توان به جمعيت معتادان پي برد و به آمار واقعي در اين زمينه دست يافت و مشخص نیست دقيقا جمعيت معتادان چقدر است. در ثاني، آمارهاي خاصي هم كه در زمينه دستگير شدگان وجود دارد يا افرادي كه خود شخصا به مراكز خود معرف مراجعه كرده اند انتشار نيافته است بنابراين به طور قطع نمي توان فهميد كه در چه وضعيتي قرار داريم. اما يك سري نشانه ها وجود دارد؛ به عنوان مثال ميزان كشفيات پليس، يا متلاشي كردن باندهاي مواد مخدر، ميزان مراجعه معتادان به مراكز مشاوره خصوصي يا روان پزشكان، مشاهدات عيني يا گفته هاي برخي از مسوولان درگير در مساله اعتياد كه معتقدند اعتياد به مواد مخدر مهم ترين و بارزترين آسيب اجتماعي در ايلام است. از روي اين نشانه ها مي توان فهميد كه وضعيت در زمينه گرايش و مصرف مواد مخدر در ايلام بسيار نگران كننده است.
آنچه تاكنون از برآيند تحقيقاتي كه در ايلام صورت گرفته، حاصل مي شود آن است كه آن عاملي كه بيشترين تاثير بر گرايش به مواد مخدر در ايلام داشته، نابساماني و به هم ريختگي نظام خانواده بوده است؛ به طوري كه اندازه اثر اين متغير 77درصد بوده است. اگر اين نابساماني خانواده را در شاخص هايي چون عدم پيوستگي، دلبستگي و همكاري در درون خانواده، فقدان همدلي و همفكري و وجود اختلافات بين والدين و احساس تبعيض در درون خانواده، شيوه سرپرستي و اقتدار، پايگاه اقتصادي و اجتماعي آن و زمينه خانوادگي اعتياد را ببينيم آن گاه بايد به اين سوال اساسي پاسخ داده شود كه ريشه اصلي اين نابساماني در درون خانواده چيست؟ چرا صميميت در بين اعضاي اين گونه از خانواده ها نيست؟ چرا نظارت در اين دست خانواده ها كم شده؟ به چه دلايلي خانواده با آشفتگي و گسيختگي مواجه شده است؟ چرا افراد خانواده احساس رضايت پاييني از زندگي دارند؟ و خيلي چراهاي ديگر. شايد بتوان گفت يكي از ريشه هاي اساسي اين ازهم پاشيدگي را در محروميت شديد اقتصادي، وجود بيكاري و فقر اقتصادي حاكم در ايلام ديد كه هر خانواده اي با داشتن چند نفر بيكار نمي تواند آن تعادل لازم را در درون خود حفظ كند و اين مساله ما را به سمت عامل دومي تحت عنوان پايگاه اقتصادي - اجتماعي پايين افراد مي كشاند. نتايج تحقيقات در ايلام نيز به ما نشان مي دهد كه 5/64درصد معتادان را افراد بيكار تشكيل داده اند.
پيشگيري
براي برنامه ريزي راههاي موثر در پيشگيري از اعتياد، ابتدا بايد علل و عوامل موثر در شروع مصرف و اعتياد به مواد را در نوجوانان و جوانان شناخت. عوامل ژنتيكي، شخصيتي، پسيكوپاتولوژيك،فارماكولوژيك، خانوادگي، محيطي و اجتماعي همگي دراتيولوژي سوء مصرف و اعتياد موثر هستند و عوامل متعدد درمقابل بايكديگر به سوء مصرف و سپس اعتياد منجر ميگردند.
براي انتخاب و به كارگيري مناسب استراتژيها، دانستن نيازها و مشكلات و پتانسيلها و توانائيهاي اجتماعي ضروري است. اجراي هربرنامة پيشگيري به شناخت دقيق منطقه،بررسي كامل وضعيت بهداشتي و روان شناختي و بررسيهاي همه گيرشناسي بستگي دارد تا به اين وسيله عوامل موثر بر مصرف مواد آشكار شود. به عنوان مثال، بايد شايع ترين نوع مادة مصرف و گروه سني افراد در معرض خطر، موقعيتها و محلهاي مصرف، باورهاي نادرست وعوامل مخاطره آميز، امكانات و منابع موجود را شناخت و براساس آن مدل فعاليتهاي پيشگيري را تعيين نمود. تحقيقات نشان داده اند كه نميتوان يك روش واحد را به عنوان بهترين روش براي همه افراد و گروهها انتخاب نمود. بهره گيري از استراتژيهاي مختلف براي تاثير برشيوع اعتياد ضروري است زيرا عوامل متفاوتي در ايجاد اعتياد موثرند.
مهمترين استراتژهاي پيشگيري از اعتياد كه درجهان از آنها استفاده ميشود عبارتند از :
1- آگاه سازي افراد در مورد خطرات و مضرات مواد
2- افزايش مهارتهاي زندگي مانند مهارت تصميم گيري، حل مسئله، ارتباطات اجتماعي
3- تقويت فعاليتهاي جايگزين به جاي مواد براي ارضاي نيازهاي رواني اجتماعي نوجوانان وجوانان
4- مشاوره و مداخلة حين بحران، دربحرانهاي مختلف در طول زندگي
5- ارتقاء فرهنگي و مذهبي
6- تقويت قوانين و مقررات مبارزه با مواد
7- درمان معتادان براي جلوگيري از سرايت اعتياد
استراتژيهاي فوق در قالب فعاليتهاي زير مورد بحث قرار ميگيرند:
6- فعاليتهاي پيشگيري با استفاده از شبكة مراقبتهاي بهداشتي اوليه
7- وضع واجراي قوانين و مقررات
منابع:
امانی، فیروز؛ صادقیه اهری، سعید؛ محمدی، سعداله؛ اعظمی، احد (1384). الگوی تغییرات مصرف مواد مخدر در معتادان مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد82-1377. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، 5(3): 224-220.
محمدرزاقی، عمران؛ رحیمی موقر، آفرین؛ حسینی، مهدی؛ مدنی، سعید(1379). بررسی سریع وضعیت سوء مصرف مواد در ایران. معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی کشور و برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل.
به امید در هم شکستن هرچه زودتر اهریمن اعتیاد